Делчево беше град во групата градови од истокот заедно со Пехчево и Берово каде до скоро немаше заразени со ковид-19. Но, првиот случај на заболен ја крена на нозе ромската заедница, бидејќи директорката на Здравствениот дом изјави дека „нивната психоза е малку подруга кога еден ќе се разболи, сите се заедно.“ Директорката Глигоровска подоцна изјави дека тоа било „несреќно срочена изјава“. Но, од невладината организација КХАМ Делчево велат дека и приказната за првото заболеното лице во градот е поинаква, бидејќи носителот на вирусот подоцна е идентификуван кај мајсторот кој работел кај жената, кој и ја пренел короната.
За 15 дена оттогаш, имаме над 30 заболени, од кои четири на болнично лекување. Ако продолжи со оваа динамика, Делчево, за жал, може да биде ново жариште, вели Зекир Абдулов од КХАМ.
Пописот од 2002 година покажува дека во овој град на истокот има 570 Роми. Но, според евиденцијата на организациајта на терен, нивната бројка е 1050 или околу 8 насто во вкупното население. Делчевските Роми, вели Абдулов, немаат проблем со лична идентификација пред системот на државата, велејќи дека тоа е случај со поголемите општини.
Морам да кажам дека 99 насто, можеби и поголем процент пд ромската заедница живее во нормални услови. Нема супстандардни услови, живеалиштата се со тврда градба. Нема картони. Сите имаат вода, канализација, пристап до пат, сите патишта се асфалтирани со некои исклучоци. Делчево е можеби една од единствените општини не само во Македонија, туку и на Балканот каде нема гето. Ромите тука се распространети низ сите населби, не може да се најдат ни пет куќи една по друга кои се ромски. Живеат измешано со останатите, можеби и тоа е една од причините што инфраструктурата е средена. Исклучоци е неколку семејства, кои се дојдени од страна и живеат под кирија. Имаат водовод, но водата е исклучена поради неплаќање од сопственикот“, објаснува Абдулов.
Но, тоа не значи дека нема проблеми. Според Абдулов, од друга страна, присутни се економските и образовните предизвици.
Ако невработеноста во државата е до 20 насто, кај ромската заедница генерално е поголема, а со самото тоа и во Делчево. Тоа предизвикува населението да не може да си приушти да подмири некои дополнителни трошоци, односно хигиенски средства и маски. Ние како организација имавме неколку акции како дел од здравствената програма, која ја работиме со Фондацијата „Отворено општество“. Поделба на храна на почетокот на кризата околу 200 пакети за ромски семејства во Виница, Делчево и Берово. Потоа, уште 130 пакети преку истата програма. Средства кои на годишно ниво ги добиваме од општината, ги пренаменивме за интервенција кај 50 семејства во Делчево, Со нелвладината ХЕРА поделилвме ракавици, маски и хигиенски средства. Голема помош дојде и од дијаспората во странство. Со овие шест до седум интервенции, успеавме во одредена мера да ја ублажиме економската криза кај ромското население.
Во пресрет на новата учебна година, најголем проблем останува адаптацијата на новите услови за дигитално учење. Бројот на основци е многу поголем од бројот на доделени таблети, вели тој. Во Делчево има околу 90 ромски ученици во основното и уште 20 во средното образование. Досега во соработка во „Ромаверитас“ доделиле десетици таблети во Делчево, но Абдулов смета дека не може да ги покријат сите ученици, без оглед колкав е бројот на ромската популација во Делчево.
Нема програма која може да покрие сто таблети како невладин сектор. Вршиме интервенции, но, моменталната состојба е 30% покриеност на бројот на ученици. Еден добар дел имаат компјутери и интернет дома, но висок процент се и оние кои ќе останат од надвор од овие програми. Во моментот и не знаме дома кој со што располага. Дали имаат интернет дома, дали им се подмирени сметките, дали имаат таблети кои им се функционални за следење на настава. Ние во рамките во нашата здравствена програма, правиме дополнителна промена каде што пробаме да излеземе во пресрет. Може ќе успееме да доделиме уште некој таблет, ако не во крајна линија да направиме распоред во нашите простории имаме наша опрема, па да им ја понудиме на учениците кои немаат пристап до таблети и интернет, вели Абдулов.
Abdullov: Në Delçevë, studentët romë nuk kanë tableta të mjaftueshëm për mësimdhënie online
Para dy javësh, Delçeva ishte në grupin e qyteteve të Lindjes së bashku me Pehçevën dhe Berovën, ku askush nuk ishte infektuar me covid-19. Por rasti i parë i një të sëmuri ngriti në këmbë komunitetin Rom, sepse drejtori i Qendrës Shëndetësore tha se “psikoza e tyre është pak më ndryshe kur njëri prej tyre do të sëmuret, të gjithë janë bashkë.” Drejtoresha Gligorovska më vonë tha se ishte një “deklaratë fatkeqe”. Sidoqoftë, nga organizata joqeveritare KHAM Delçevë thonë se rëfimi i personit të parë të infektuar në qytet është pak më ndryshe, sepse bartësi i virusit që u identifikua më vonë ishte mjeshtri që punoi te gruaja, i cili ia transferoi virusin asaj.
15 ditë nga ajo kohë, kemi mbi 30 pacientë, katër prej të cilëve shërohen në spital. Nëse vazhdon me këtë dinamikë, Delçeva, për fat të keq, mund të jetë një burim i ri i infeksionit, thotë Zekir Abdulov nga KHAM.
Regjistrimi i popullsisë në vitin 2002 tregon se në këtë qytet të lindjes ka 570 Romë. Sidoqoftë, sipas të dhënave të organizatës në terren, numri i tyre është 1050 ose rreth 8 përqind e popullsisë së përgjithshme. Romët e Dellçevës, thotë Abdulov, nuk kanë problem me dokumentat e identifikimit përpara sistemit shtetëror, duke shtuar se ky është rast në komunat më të mëdha të vendit.
“Më duhet të them se 99 përqind, mbase një përqindje më e madhe e komunitetit rom jeton në kushte normale. Nuk ka kushte substandarde, banesat janë me material të fortë. Nuk ka kartona. Të gjithë kanë ujë, kanalizime, qasje në rrugë, të gjitha rrugët janë të afaltuara me disa përjashtime. Delçevo është mbase një nga komunat e vetme jo vetëm në Maqedoni, por edhe në Ballkan ku nuk ka geto. Romët këtu janë të shpërndarë në të gjitha vendbanimet, madje as pesë shtëpi me radhë nuk mund të gjenden që janë rome. Ata jetojnë të përzier me të tjerët, mbase kjo është një nga arsyet pse infrastruktura është e rregulluar. Përjashtim bëjnë disa familje, të cilat kanë ardhur dhe jetojnë në banesa me qira. Kanë furnizim me ujë, por uji është i prerë sepse pronari nuk paguan faturat,” shpjegoi Abdulov.
Por kjo nuk do të thotë se nuk ka probleme. Sipas Abdulov, nga ana tjetër, sfidat ekonomike dhe arsimore janë të pranishme.
“Nëse papunësia në vend është deri në 20 përqind, komuniteti rom është përgjithësisht më i lartë, dhe kështu është në Delçevë. Kjo bën që popullata të mos jetë në gjendje të përballojë disa kosto shtesë, pra produkte higjienike dhe maska. Ne si organizatë kemi pasur disa veprime si pjesë e programit shëndetësor, të cilin e punojmë me Fondacionin “Shoqëria e Hapur”. Shpërndarja e ushqimit në fillim të krizës rreth 200 pako për familjet rome në Vinicë, Dellçevë dhe Berovë. Pastaj, 130 pako të tjera përmes të njëjtit program. Fondet që marrim çdo vit nga komuna, i rialokuam për ndërhyrje në 50 familje në Dellçevë Me OJQ-në HERA shpërndamë doreza, maska dhe mjete higjienike. Ndihmë e madhe erdhi edhe nga diaspora jashtë vendit. Me këto gjashtë deri në shtatë ndërhyrje, ne arritëm të zbusim deri diku krizën ekonomike në mjedisin e popullatës rome.
Në pritje të vitit të ri shkollor, problemi më i madh mbetet përshtatja me kushtet e reja për mësimin dixhital. Numri i nxënësve të shkollës fillore është shumë më i lartë se numri i tabletave të shpërndarë, thotë ai. Në Delçevë ka rreth 90 nxënës romë në arsimin fillor dhe 20 të tjerë në arsimin e mesëm. Deri më tani, në bashkëpunim me “Romaveritas”, janë shpërndarë dhjetëra tableta në Delçevë, por Abdulov beson se ata nuk mund të mbulojnë të gjithë nxënësit, pavarësisht nga numri i popullsisë rome në Delçevë.
“Nuk ka asnjë program që mund të sigurojë njëqind tableta si sektor joqeveritar. Ne bëjmë ndërhyrje, por situata aktuale është se vetëm 30% i numrit të studentëve kanë tabletë. Një pjesë e mirë kanë kompjuterë dhe internet në shtëpi, por një përqindje e lartë do të mbeten jashtë këtyre programeve. Për momentin, ne nuk e dimë kush me çfarë disponon në shtëpi. A kanë ata internet në shtëpi, a kanë paguar faturat, a kanë tableta që janë funksionalë për të ndjekur mësimet. Si pjesë e programit tonë shëndetësor, ne bëjmë ndryshime shtesë atje ku përpiqemi të ndihmojmë Ne mund të jemi në gjendje të japim edhe ndonjë tabletë tjetër, nëse jo përfundimisht të bëjmë një orar në mjediset tona, ne kemi pajisjet tona, kështu që mund t’ua ofrojmë atë studentëve që nuk kanë qasje në tableta dhe internet”, thotë Abdulov.
