Владините уредби донесени за зачувување на здравјето на граѓаните, сепак (ин)директно влијаеа врз економијата, а ги доведоа во прашање и егзистенцијалните потреби на најранливата категорија – ромската заедница. Ова се вели во анализата која ја изработи Инстутутот за европски политики – Скопје, кој ги сублимира здравствените, образовните, социјалните и правата на работа на оваа заедница во време на предизвиците кои ги носи ковид-19.
Институтот за европски политики – Скопје препорачува намалување на јазот на писменоста меѓу ромското и неромското население преку програми за поттикнување на образованието на ромската заедница, а Владата да направи напори за овозможување на електронски уреди и пристап до интернет за секое дете. Дополнително, да се осмислат и програми за поддршка на Ромите – родители за да им помогнат на децата во процесот на „далечинско образование.“
Во документот за јавни политики кој го изработи ЕПИ, се анализираат досегашните последици од КОВИД-19 врз ромската популација со осврт на правото на образование.
Во состојба на епидемија првично беа погодени децата Роми во поглед на правото на образование. Имено, Владата на 24 март донесе уредби со законска сила за примена на законите за основно и за средно образование, што предвидуваат наставите во основните и во средните училишта да се организираат преку „далечинско учење, односно учење од дома, со примена на средства за електронска комуникација“. Далечинското учење од дома претставува учење што налага ученикот, односно неговите родители да имаат пристап до електрична енергија и да поседуваат електронски уред и солиден интернет-пристап што ќе овозможат ученикот да ја следи наставата и да биде активен за време на часовите, се вели во анализата потпишана од авторот Исмаил Камбери.
Статистички, во документот се посочува дека 3% од ромските домаќинства немаат пристап до електрична енергија (најмногу во Шуто Оризари, Виница и Кавадарци), 9 38% немаат пристап до интернет, а 51% немаат компјутер (95% имаат мобилни телефони). Но, се напоменува дека дури и да е исполнет овој технички услов, повторно не значи дека ученичките и учениците ќе можат непречено да ја следат наставата, бидејќи за ова се потребни и просторни услови.
Речиси 36% од ромските домаќинства живеат во објекти помали од 50 м2 , што значајно може да влијае врз квалитетот на следење на наставата на детето. Проблем се јавува и кај оние деца од семејства кои не поседуваат и не можат да си дозволат да поседуваат компјутер/ таблет и интернет-пристап за да ја следат наставата. Со оглед на фактот што во Република Северна Македонија средното образование е „задолжително за секој граѓанин, под еднакви услови“, сепак условите предвидени со Уредбата ги става во понееднаква положба посиромашните граѓанки и граѓани во поглед на другите. На пример, во едно од најголемите училишта во државата, „Браќа Рамиз-Хамид“ во Шуто Оризари, од вкупно 2.047 ученици, околу 1.000 не можат да ја следат наставата, бидејќи немаат електронски уреди и пристап до интернет, пишува во документот.
Поради фактот што јазот во писменоста кај Ромите и неромите е голем, проблемот со далечинското учење од дома кај децата Роми дополнително се комплицира со тоа што за многу од работата се очекува родителите да им помагаат на децата со задачите. Авторот смета дека правото на образование на момчињата и девојчињата ќе биде, сепак, различно загрозено. Со оглед на големата родова определеност во врска со давањето грижа во услови на пандемија.
Петар Клинчарски
Sfidat e romëve gjatë krizës të shkaktuar prej Covid-19 – thellohet hendeku arsimorë
Dekretet e qeverisë të miratuara për mbrojtjen e shëndetit të qytetarëve, megjithatë, drejtpërdrejtë ndikuan ndaj ekonomisë, dhe rrezikuan edhe nevojat ekzistenciale të kategorisë më fragjile – komunitetit rom. Kjo thuhet në analizën e Istitutit për politika evropiane – Shkup, i cili sublimon të drejtat shëndetësore, arsimore, sociale dhe të punës së këtij komuniteti gjatë kohës së pandemisë, Covid-19.
Instituti për politika evropiane – Shkup rekomandon uljen e hendekut të shkrim-këndimit mes popullësisë rome dhe jorome nëpërmjet programeve për nxitjen e arsimit te bashkësia rome, ndërsa Qeveria të bëjë përpjekje për sigurimin e pajisjeve elektronike dhe qasjes në internet të secilit fëmijë. Shtesë, duhet të parashikohen edhe programe për mbështetjen e prindëve romë që t’u ndihmojnë fëmijëve në procesin e “arsimit në distancë”.
Në dokumentin për politika publike të përpiluar prej EPI, analizihen pasojat e deritashme prej Covid-19 ndaj popullësisë rome me një rikaputulim të drejtës për arsim.
- Në gjendje të epidemisë në fillim qenë prekur fëmijët romë sa i përket të drejtës për arsim. Në fakt, qeveria me 24 mars miratoi dekretin me fuqi ligjore për zbatimin e ligjeve për arsimin fillor dhe të mesëm, që parashohin mësimi në shkollat fillore dhe të mesme të organizohet përmes “mësimit në distancë”, respektivisht të mësuar prej shtëpie, duke zbatuar mjetet e komunikimit elektornik”. Mësimi në distancë prej shtëpie është mësim që kërkon nxënësit të kenë qasje në korent, të kenë pajisje elektornike dhe qasje të mirë interneti, duke mundësuar nxënësi ta ndjek mësimin dhe të jetë aktiv gjatë orëve, thuhet në analizën të formosur prej autorit Ismail Kamberi.
Sipas statistikës, në dokument thuhet se 3 për qind e familjeve rome nuk kanë qasje në rrymë elektrike (më së shumti në Shuto Orizare, Vinicë dhe Kavadar), 9.38 për qind nuk kanë qasje në internet, ndërsa 51 për qind nuk kanë kompjutër (95 për qind kanë telefona cellular). Por, thuhet se edhe sikur të plotësohet ky kush teknik, sërish nuk do të thotë se nxënësit do të mund pa pengesa ta ndjekin mësimin, sepse për këtë nevojiten dhe kushte hapsinore.
– Gati 36 për qind e romëve jetojnë në objekte më të vogla se 50 metra katror, që do të thotë se ndieshëm mund të ndikojë mbi cilësinë e ndjekjes së mësimit të fëmijës. Problem ka edhe ta ata fëmijë të familjeve që nuk kanë dhe nuk mund ta lejojnë të kenë kompjuter/tablet dhe qasje në internet për të ndjekur mësimin. Duke ditur faktin se në Republikën e Maqedonisë së Veriut arsimi i mesëm është “I detyrueshëm për secalin qytetar, nën kushte të njejta”, megjithatë kushtet të parapara me dekret i vendos në pozicion të pabarabartë qytetaret dhe qytetarët më të varfër ndaj të tjerëve. Për shembull, në njërën prej shkollave më të mëdha në vend, “Vëllezërit Ramiz-Hamid” në Shuto Orizare, prej gjithsej 2.047 nxënësve, rreth një mijë nuk mund ta ndjekin mësimin, sepse nuk kanë pasjisje elektronike dhe qasje në internet, thuhet në dokument.
Për shkak se hendeku në shkrim-këndim te romët dhe joromët është më i thëllë, problemi me mësimin në distancë prej shtëpisë te fëmijët romë ndërlikohet edhe më shumë sepse pjesën më të madhe të punës pritet që prindët t’u ndihmojnë fëmijëve me detyrat. Autori vlerëson se e drejta e arsimit të djemve dhe vajzave do të jetë e cënuar në mënyrë të pabarabartë. Duke e ditur përcaktimin gjinor lidhur me ofrimit të kujdesit në kushte të pandemisë.
